Ortognatik cerrahi; çenelere ilişkin şekil bozukluklarının düzeltilmesine yardımcı olan bir cerrahi yöntemdir. Çeneler birbirleriyle veya dişler çenelerle uyumlu olmadığında ihtiyaç duyulabilen bir teknikdir (Resim 2). Dişler ortodontik olarak düzeltilir (Resim 3) ve sonrasında çeneler cerrahi olarak yeniden konumlandırılır. Bu işlemler, sadece yüz görünümünü geliştirmekle kalmayıp, ayrıca dişlerin birbiriyle uyumunu ve düzgün fonksiyon görmesini de sağlar. 

Ortognatik cerrahi, terim olarak üst veya alt çenenin daha farklı ve uygun bir pozisyona getirilmesidir. Bazı bireylerde alt ve üst çeneler uygun konumda değildir. Bu kişilerin görünümlerinde uyumsuzluklar veya dişlerin kapanmasında zorluklar görülür (Resim 4,5,6).

Klasik olarak, dişlerinin kapanışları ile ilgili sorunları olan hastalar görünümlerindeki bozukluğu, profillerindeki bozukluk nedeniyle fark edebilir. Üst ya da alt çene önde veya geridedir (Resim 7,8). Kimi zaman da karşıdan bakıldığında asimetrik bir görünüm söz konusudur (Resim 9,10). Diğer bazı hastalarda görünümde fark edilen bir şey olmasa da ısırma problemi gibi fonksiyonel sorunları vardır. Her iki durumda da dişler tam olarak uyuşmadığı için çiğneme ve beslenme sorunu ortaya çıkar.

Ortognatik cerrahi çenelerdeki bu sorunu düzeltmek amacıyla, etkilenmiş çenenin/lerin uygun pozisyona getirilmesi için geliştirilmiştir.

Değerlendirme:

Yüz oranlarının bozuk olması veya dişlerdeki kapanış bozuklukları alt veya üst çenenin ya da her ikisinin de gelişim bozuklukları nedeniyle olabilir. Alt çenenin fazla büyümesi (mandibular hiperplazi) çene ucunun yada alt çenenin tümüyle önde konumlanmasına ve alt dişlerin fazla önde yer almasına neden olur. (Resim 8,11). Bu tür malokluzyona Angle sınıf III kapanış denir. Genellikle alt dişler üst dişlerle temas haline getirilemez. Bu şekilde ısırma ve yemek yeme zor hale gelecektir. Aynı biçimde mandibula eğer az gelişirse (mandibula hipoplazi) alt çenenin silik görünmesine neden olabilir. Yüz profili görünümü, çene çıkıntısını belirgin hale getirerek düzgünleştirilebilir.

Aynı gelişimsel sorunlar ve beraberinde getirdiği ısırma ve estetik problemleri üst çenenin gelişim bozuklukları nedeniyle de meydana gelebilir. Üst çene dikey yönde fazla gelişmişse gülümseme sırasında diş etleri fazla görülebilir. Üst çene az gelişmiş ise, profilden bakıldığında yüzün orta kısmı çökük ve üst dişler geride görülür. Önden bakıldığında üst dişler çok az görülür. Kimi durumda, gülümserken dişetleri hiç görülmez. Bazen çenenin sadece bir kısmı etkilenmiştir. Örneğin, üst çenenin sadece arka kısmı etkilemesi ve bu kısmın az gelişimi ile sadece arka dişler temas halinde olabilir. Ön dişler temasta değildir ve açık kapanış gözlenir. Bu şekilde asimetri problemleri de ortaya çıkar. 

Ortognatik Cerrahi kimlere uygulanır?

Dişleri düzgün şekilde kapanamayan insanlar ve çene kemikleri tam uyumlu ilişkide olmayan insanlar ortognatik cerrahiden yararlanabilir. Gelişim sırasında çenelerde bazı sapmalar olabilir ve alt ve üst çene farklı oranlarda ve asimetrik olarak büyüyebilir. Bunun sonucu olarak çiğneme, konuşma gibi fonksiyon bozuklukları, uzun dönemde ise dişeti hastalıkları ve estetik sorunlar ortaya çıkabilir. Sadece dişleri ilgilendiren bir problem varsa; yalnız ortodonti ile durum düzeltilebilir. Eğer kemiklerin de konumunu değiştirmek gerekiyor ise cerrahi işlem uygulanacaktır. Eğer hastada aşağıdaki durumlar varsa cerrahi işlem gerekebilir:

Bu problemlerin bazıları ya doğumdan itibaren vardır; ya da gelişim sırasında sonradan ortaya çıkabilir. 

Tedavi :

Cerrahi işlemden önce dişler; ameliyata hazırlık amacıyla ortodontik olarak dizilir (Resim 2). Bundan sonra özel radyografik incelemeleri ve ölçüden elde edilmiş çalışma modelleri incelenir. Tüm bunların ardından bu bilgiler ışığında, en uygun tedavi yönteminin seçimine karar verilir.

Çene kemiğinde gelişimsel sorunlar varsa vücudumuz bunu kompanse edecek şekilde ve yönde gelişim göstermiştir. Mesela ciddi bir kapanış problemi varsa dişler bu boşluğu kapatmaya çalışacak yönde eğim kazanır.

Aslında çeneler ameliyat ile uygun pozisyonlarına hareket ettirildiklerinde bu eğimli dişler çenelerin kapanışını çok zorlaştıracaktır. Bu nedenle önce; ameliyattan sonra çenelerin alacağı konuma göre, dişleri uygun yerlerine getirmek amaçlanır. Cerrahi öncesi ortodonti uygulanır. Böylece doğru konuma getirilmiş dişlerle, cerrahi sırasında çeneyi doğru konumlamak ve kapanışı ayarlamak hızlı ve kolay olacaktır.

Cerrahi/ortodontik tedavinin çok çabuk sonuçlanmayacağını anlamak önemlidir. İlk değerlendirme ve tedavi planı süreci yaklaşık üç ay alır. Bu süreçte kayıtlar alınır ve tedavi ile ilgili olarak cerrah ve ortodontist değerlendirmelerini yaparlar. Birçok yanlış çene ilişkisi dişlerin pozisyonlarını değiştirmeden düzeltilemeyeceği için, tipik olarak cerrahi operasyondan önce altı aydan sekiz aya kadar değişebilen bir süre boyunca ortodontik tedavi gerekebilir.

Cerrahi öncesi hastanın çene olçuleri alınıp modelleri yapılır  ve bu modeller üzerinde hazırlık yapılır (Resim 11,12,13). Cerrahi işlemler önce laboratuvarda bu modellerde uygulanır ve aynısı operasyon odasında tekrar edilir. Eğer operasyonda sadece tek çene hareketi sağlanacaksa operasyon iki ile dört saat arası sürebilir. Eğer her iki çeneyi de içine alıyorsa operasyon süresi dört ile altı saat arası değişebilir.  Cerrahi işlemden sonra ortodontik tedavi sürecine ihtiyaç olabilir.

Cerrahi İşlem:

Cerrahi işlemlerin çoğunda ağız içinden (intraoral) çalışılır. Ağız içinden dişetlerine yapılan ensizyonlarla (kesi) kemik anatomisine ulaşılır. Daha sonra daha önceden planlandığı biçimde kemik kesileri (Resim 14, 1) yapılır. Kemikler istenen konumda yeniden birleştirilir. Kemikleri doğru konumda birleştirmek için modeller üzerinde önceden hazırlanmış olan akrilik splintler rehber olarak kullanılır. Çeneler öne yada geriye doğru alınarak istenen pozisyona getirilir (Resim 1). Bu konumda sabitlenir. Fiksasyon için  küçük titanyum vida ve plaklardan yararlanılır. Bu şekilde kemikler iyileşme sürecinde hareketsiz kalırlar.

Bu titanyum malzemeler genellikle çok küçüktür. Materyaller çok güvenli ve tolere edilebilir olduğu için yerleştirildikten sonra çok nadiren çıkarılması gerekebilir veya arzu edilir. Cerrahinin ardından kasların uyumu için dişlerin üzerindeki halkalara alt ve üst çenenin yeni konumunu korumaya yardımcı olacak- küçük lastikler yerleştirilir. Bunlar gevşektir, çenelerin açılabilmesine olanak sağlayarak açma, kapama, hijyen ve yeme gibi durumlarda çeneleri hareket ettirmeye izin verir. Her ne kadar bu tür bir fiksasyon fonksiyona izin veriyor ise de işlemden sonra bir süre sadece yumuşak gıdalar alınmalıdır.

İyileşme:

Cerrahiden sonraki yaklaşık kırk sekiz ile yetmiş iki saat arasında ödem (şişlik) pik yapar. Bu periyottan sonra şişliğin büyüklüğü bir ile iki hafta içinde giderek azalır. Operasyondan sonra dudaklarda oluşan uyuşukluk hissi giderek azalacaktır. Tam iyileşmeyi sağlamak için iyi beslenmek önemlidir.Hastanın uygulayacağı diyet yumuşak ve sıvı şekilde olur.

Cerrahi prosedürü takip eden birkaç ay sonra hastanın yüz görünümünde çok ince değişimler görülebilir. Birçok hasta evde geçen birkaç haftada aktivitelerine tamamen dönebilir. İyileşme sürecinde ağız hijyeni sağlamak zor olacaktır. Optimal temizliği sağlamak amacıyla özel teknikler ve materyaller kullanılabilir. Hastaneden taburcu olduktan sonra çoğu hasta bir hafta evde dinlenir. Bu zaman sürecinde yatak istirahatı yapılmayacağı için çoğu hasta normal sıradan aktivitelerini yapabilir.

İyileşme sürecinin ilk üç ile beş haftasının ardından, operasyon sonrası ortodontik tedavi hastadan hastaya değişmekle birlikte üç ile dokuz ay arasında değişen zamanları kapsar. Bu süreçte dişlerin kapanışı ideal hale getirilmeye çalışılır. Ortodontik braketler ve teller çıkarıldıktan sonra; sonucu garanti altına almak için pekiştirme apareyleri uygulanabilir.

Resim 1 (Kaynak : Anonim)

Resim 2

Resim 3

Resim 4

Resim 5

Resim 6

Resim 7

Resim 8

 
Resim 9

Resim 10

Resim 11

Resim 12

Resim 13